Bengkel Ngarang Sunda
Carpon : Derry Hudaya

Hudang saré isuk-isuk, raga badag geus robah wujud jadi sagepok duit kertas. Sirah jeung beuheung, duit kertas. Suku jeung leungeun, duit kertas. Beuteung, bujur, nu patukang-tukang jeung bujur ogé duit kertas. Sakujur awak mangrupa duit kertas. Saha nu teu bagja?

Saha pijalameunana nu wani mikangéwa uing nu geus jadi sagepok duit? Moal aya! Jalma-jalma tangtu mikaresep uing. Kana duit téa sasaha ogé resep. Bakat ku resep-resepna jalma,  mun geus padeukeut irung jeung duit téh sorot panonna sok ngadak-ngadak seukeut, létahna ngelél, napasna rénghap-ranjug,  sarta ciduh nyarakclakan tina juru biwir. Pasti kitu. Badis anjing édan. Duit mah simana éduna pisan. Persidén ogé bisa sujud alatan duit. Persidén sakeudeung deui acong-acongan, nyembah uing.

Geuning, jalma nu irungna rebéh ogé sok ngarasa aing pangmancungna saalam dunya ari lubak-libuk duit mah. Béda jeung nu teu boga duit, najan irung mancung, bakalna téh ngarasula, karungsing gugulayunan dina bulu-bulu panon unggal mangsa. Irung mancung mah moal nyababkeun hirup jadi senang, duit nu bisa nyenangkeun hirup mah. Sumpah.  Lamun bohong, wani dikawinkeun opat kali uing mah. Wani!

Nu dituju dina hirup uing ogé teu salah deui, numpuk-numpuk duit. Sakola nepi ka sarjana téh sangkan bisa ngalap élmu raja duit, lain keur ngama’naan hirup. Lain. Éta mah ukur kedok  sangkan dianggap eucreug kunu lian, ku tiori-tiori kamanusaan nu teu puguh juntrunganana, tiori-tiori nu bulukan.

Uing ogé surti kana pamaksudan nu jadi kolot, pangna béak déngkak ngawaragadan sakola téh sangkan uing ka dituna bisa ngala duit ngunung-ngunung. Apanan lamun uing geus kitu mah nu jadi kolot ogé teu musatahil baris kapécrétan. Malah mah modal urut nyakolakeun uing gé bisa kagantian, teu pamohalan bisa batian.

Tong boro pantar uing jeung kolot uing, dalah jalma-jalma nu sapopoéna ngagiwing tasbé ogé beuki kana duit mah. Jalma nu ngomong-ngomong hadis, ayat Qur’an, atawa Pangéran, réréana mah boga maksud jeung tujuan nu sarua jeung jalma pantar uing: ngala duit! Sungutna ngabamblam dina TV atawa radio, sungutna ngabudah dina riungan-riungan, lamun euweuh duitan mah can tangtu kitu.

Ceuk sakaol, Pangéran téh geus maot. Nu ngusik-malikkeun jalma, nu méré kakuatan, nu méré pitulung, jeung nu méré pituduh téh jaman ayeuna mah duit. Duit jadi sagala-galana. Duit jadi raja, jadi persidén, jeung jadi Pangéran.

Malah aya hiji lalakon luar biasa: Kyai Mat Don, Kyai nu masih kénéh normal, nu sok ngawuruk santri jeung santriyah di Majlis Sastra, kungsi nonggéngan jalma nu dianggap Kyai paling Kyai dina éta jaman, sabab éta Kyai pinter pisan minteran batur. Pinter ngajual cimata jeung doa. Teu kabayang, kumaha mulusna bujur Kyai Mat Don? Dina waktu harita, jalma nu keur jualan doa jeung cimata di mimbar téh saat cimatana, doa nu keur diucapkeunana poho dadak sakala. Percaya teu percaya, uing mah teu paduli.
**
Alah, uing téh geus aya di luhur méja, diantara mojang lénjang jeung lalaki bau taneuh nu silih teuteup. Mojang lenjang, sakujur awakna pinuh ku tato gambar duit. Lalaki bau taneuh, beuteungna burayut pinuh ku duit, alatan duitna teu kawadahan ku saku calana jeung baju, nya diwadahan dina kadut jeroeun beuteung. Jeungna deui, ceuk pikirna, aman ari disimpen dina jero kadut sorangan mah. Moal aya nu nangénan.

“Wengi mah perang téh ramé, nya? Asa langkung pogot ti biasana,” ceuk lalaki bau taneuh, réma-réma leungeunna antel kana awak uing, ngusapan uing.

Awéwé nu diajak nyaritana, némbal ku seuri. Euleuh, dina huntuna, dina panonna, dina liang irungna, écés, aya gambar duit.

“Iraha tiasa tepang deui?” Ceuk éta lalaki nanya.

“Iraha waé ogé tiasa. Abdi mah sanés jalmi sibuk sapertos bapa.”

“Muhun atuh. Bapa mah sibuk sotéh pédah aya pancén nu teu tiasa diwakilkeun, kantenan ditinggalkeun mah. Unggal usik kedah ngurus rahayat, Néng.” Leungeun katuhuna muril-muril kumis. “Tapi nu diurusna mah bet teu ngukur ka kujur kétang. Kantenan nu disebat mahasiswa mah, pikasebeleun,” pokna téh, neruskeun.

“Sok darémo nya?” éta awéwé malik nanya.

“Tah, geuning terang.”

“Kapana kapungkur kantos kuliah, mung teu tamat.”

“Kunaon? Lebar atuh?”

“Ah, raos kieu, Pa. Ngarah teu kacacandak démo. Ngarah tiasa caket sareng bapa.”

Si lalaki bau taneuh nu beuteungna bureuteu pinuh ku duit téh seuri ngagak-gak. Ngalengak. Euleuh ituh, duit dijadikeun kongkorong, buricak-burinong sabudeureun beuheungna. Saha jalma nu nyieunna, nya? Lebar temen, batan duit dipaké kongkorong mah mending dipaké ombéh. Méh bujurna teu raméték. Kapan moal kaambung bau pedut mun bujurna geus teu raméteék mah. Upama bujurna geus dielapan ku duit, paling ogé jadi kaambung bau duit.

“Tah, ieu atuh kanggo jajan. Ké lamun aya waktos deui, lamun urusan rahayat tos réngsé, urang peperangan deui, nya? ceuk si lalaki bau taneuh ngasongkeun uing nu geus jadi sagepok duit. Panonna ngiceup sabeulah.
**
Awak uing diteuteup leleb ku hiji awéwé. Lain awéwé sambarangan, kapan sabeuleugeunjeurna ogé ditato ku gambar duit. Ti mimiti duit emas, duit kencring salawé pérak, nepi ka duit bangsa arab, gambarna aya, napel dina awakna. Uing ogé lain duit sambarangan ari keur dina kaayaan modél kieu mah.

Asa diayun-ambing nalika manéhna ngusapan uing. Pinuh kadeudeuh. Dampal leungeunna karasa lemes, teu béda jeung kaén sutra. Usapna karasa nepi ka haté, komo barang manéhna imut ngagelenyu mah, p-é-d-o: pédo!

Wah, uing dicium. Uing dicium deui. Uing dicium sarébu kali! Ah.... ulah, ulah diantelkeun kana dada! Aaaah!

Basa uing can jadi duit, boro-boro aya awéwé nu daék antel jeung uing, anjing bikang ogé lumpat tibabaranting. Nya lantaran ayeuna mah uing geus jadi sagepok duit, ngalaman ogé paantel kulit jeung awéwé. Kieu geuning rasana téh, saawak-awak jegjreg, jantung ratug tutunggulan, panon ogé karasana siga rék luncat!

Aaaah... komo ayeuna mah, itu awéwé ngudaran baju! Euh, sugan teh rék naon, geuning ngudaran baju téh rék terus saré. Ehmm... Karunya awéwé téh sapeuting jeput teu bisa saré. Pantes wé mun ayeuna, karék ngagolédag langsung pules saré.

Naon nu aya di jero impianana? Boa-boa uing: duit! Duit nu diimpikeunana téh?

Sagala nu aya di ieu rohangan dijieunna tina duit. Kekembangan, korsi, méja, lampu, jeung hordéng, dijieunna tina duit. Aéh-aéh, rohangan ieu sorangan dijieunna tina duit geuning. Gélo! Mudah-mudahan nu aya dina impianana téh sarua jeung nu aya disabudeureunana: duit! Uing!

Ah, kuma béhna wé kétang, daripada lieur mikiran hal-hal nu moal kapikir mending ogé saré. Sugan wé heueuh, éta awéwé téh ngimpikeun duit, ngimpikeun uing, kapan uing bakal bisa panggih dina alam impian jeung manéhna. Mun geus panggih mah edun lah. Alam impian téa bébas, rék kitu rék kieu ogé laluasa. Impian mah siga karya sastra suréalismé, réa nu teu asup akalna, teu kudu sarua jeung kahirupan nu dianggap wajar ku jalma réa. Duit ogé bisa bobogohan jeung manusa kapan.
**

Uing satengah teu sadar nalika aya nu gegedor kana panto. Nu gegedor téh gogorowokan satakerna. Atuh uing jeung awéwé nu karék érék amprok pisan dina alam impian téh ngoréjat hudang.

“Hudang! Gera hudang! Sia mah ari embung ditagih téh api-api molor! Koplok!”

Éta awéwé ngagisik panon. Tapi henteu ari tuluy mukakeun panto mah. Bangun geus bosen ngawaro kana peta jalma nu aya disatukangeun panto. Sigana, kajadian modél kitu téh geus jadi hal nu biasa dina kahirupan sapopoéna, da taya semu reuwas nu kagambar dina keureutan beungeutna. Teu siga kuring éta awéwé mah.

“Na dikumahakeun sia peuting? Mani mumul muka panto! Geus teu hayang dipangnéangankeun palanggan deui?”

Éta awéwé téh neuteup lalangit. Tina juru panonna aya nu ngeyembeng. “Salaki téh teu ngaraskeun pisan...” éta nu kaluar tina biwirna. Ngomongna lalaunan, cukup kadéngé ku diri sorangan.

“Sia hayang diusir ti dieu? Aing kurang bageur kumaha ka sia? Ngajait sia tina hirup balangsak. Mun teu ditulungan ku aing, sia bakal siga baheula, leledokan di sawah, di lembur indung bapa sia! Moal bisa hunang-hening di tempat modél kieu! Na kurang naon aing téh? Kolot sia mah kapan teu bisa nanaon. Aing nu bisa nyenangkeun hirup sia!”

Éta awéwé ngajengjen kénéh waé.

“Buka panto! Aing lapar! Aing butuh duit!”

Nu keur dicarékan téh pipina geus baseuh. Teuteupna teu bisa dihartikeun. Paneuteupna teu lésot tina lalangit kamar. Lalangit kamar nu reyem-reyem tangtuna ogé, lantaran lampu kamar geus pareum, sedeng cahaya panonpoé teu bisa nyaangan, kahalangan dua lapis hordéng: hordéng ipis jeung hordéng kandel. Kamar téh ukur kacaangan ku lampu akuarium nu aya di juru rohangan.

“Goblog! Naha sia hayang sanasib jeung Si Minah? Jeung Si Lia? Jeung Si Tati?”

Ngadéngé kitu mah éta awéwé cengkat lalaunan. Méméh muka panto rumpu-rampa heula ka handapeun kasur.

Barang panto muka, aya leungeun nu ngalayang, nengel kana pipi éta awéwé beulah katuhu. “Lain ti tadi muka panto téh. Di mana duitna?”

Nu ditanya teu waka ngajawab, kalah neuteup anteb ka lalaki nu cikénéh nampiling manéhna. Tina dirina kaluar cahaya warna-warni. Warna biru, héjo, beureum... warna-warna duit nu jadi tato disakujur awakna.

“Di luhur méja,” ceuk manéhna antukna ngomong, halon.

Éta lalaki ngabalieur. Laju nyampeurkeun méja, ngadeukeutan uing.

Beuki deukeut, beuki deukeut .... teu disangka-sangka, méméh tepi manéhna ngocéak. Dua leungeunna ngarampaan sirah belah tukang. Manéhna ngocéak deui sababaraha kali, saméméh ngudupruk haruepeun uing. Sirahna baloboran getih. Getih nu warnana sarua jeung warna duit saratus rébu.

Awéwé nu sakujur awakna ngaluarkeun cahaya warna-warni, ngajanteng tukangeun lalaki nu ngudupung teu walakaya. Éta awéwé nyéréngéh seuri. Getih di teueup. Sirah nu barocok diteuteup. Imeut. Péso lipet, diacungkeun hareupeun beungeutna. Sawatara jongjongan disidik-sidik.

Awéwé nu sakujur awakna ngaluarkeun cahaya warna-warni duit téh ngaléngkahan lalaki nu ngudupung teu walakaya, nyampeurkeun uing. Laju ngajak seuri. Padahal, uing mah teu diajak seuri ogé geus seuseurian ti tadi kénéh.

Singajaya, 2 Juni 2011
Nyai Endit
Ki Arom ngabedega luhureun batu gede sisi situ. Leungeunna melak cangkeng, panon seukeut ngilikan unggal juru patempatan.

Tatangkalan loba nu tutung, dangdaunan ngalayah, layon  pabalatak. Diantara layon-layon marake baju pangsi  gambar maung.  Atra, ieu mah Begal Maung Sancang nu kieu kalakuan teh, moal salah deui.

Ki Arom ngarenghap panjang, leungeun ngeupeul bari  tipepereket, huntuna ting kereket, bati nahan kanapsu.

Oaa … oaa … oaa … ,sora orok ngagareuwahkeun Ki Arom. Sorana datang ti saung nu aya beh kuloneun manehna.

Jleng,  jleng, Jleng ...  jleg! tilu kali luncatan Ki Arom geus aya di hareupeun saung. Oaa … oaa … oa …, sora orok beuki eces.

Sabot Ki Arom muka panto, kolebat ..., aya nu ngolebat, ngabelesat kaluar liwat jandela . Lalaki make cadar, dibaju sarwa hideung bari katempo ngagembol.

Saheulaanan  ki Arom ngarandeg, panon teu lepas nempo ka lebah ayana orok. Teu dinanaon kitu budak teh? Naha rek naon eta jalma nu bieu teh?.

Sagigireun ranjang, dua layon ngababatang, Layon awewe jeung lalaki. Meureun, nu awewe mah indung ieu budak, atuh itu nu lalaki, sigana mah bapana. Emh, deudeuh teuing anaking, gerentes Ki Arom bari gancang ngais orok beureum nu teu eureun gogoakan.

-0-

Hiliwir seungitna kembang malati  ditiup ku angin nu ngaheureuykeun, nyambuang , matak betah nu keur nyawang.

Nyi Arum keur anteng  neuteup mega umpal-umpalan waktu Ki Arom ngageroan ti jero Padepokan Gunung Gede
  
“Nyi, kadieu sakeudeung!”

Nyi Arum nu keur anteng ngalamun ngagebeg, reuwas pedah pikiranna nu keur kumalayang kagareuwahkeun.

“Aya naon ama?” tanya Nyi Arum sanggeus paadu hareup jeung bapana.

“Kunaon hidep teh katembong ngalamun wae geulis? Bebeja ka ama, aya kahayang naon cu?” sora Ki Arom halon.

“Teu aya ama, Nyai mah teu aya kahoyong nanaon”.

Ki Arom neuteup seukeut panon Nyi Arum, teuteupan nu nembus kana jajantung. Karasa pisan teuteupan teh ku Nyi Arum mah lir tumbak nu nuncleb kana eusi hatena. Wanoja nu geus dianggap budak sorangan ku ki Arom ngeluk tungkul. Lalaunan, aya nu merebey tina tungtung panonna. Nyi Arum teu bisa bohong.

Ki Arom ngahegak, ngabalieur.

-0-

Di tonggoh  gunung Papandayan, saurang wanoja buuk panjang keur pakupis nahan serangan tilu urang begal. Bedog nu ditujukeun kana awak eta wanoja saeutik ge euweuh nu ngeunaan kana awakna. Ngadon hayoh eta tilu begal teh bek deui bek deui awak jeung beungeutna kapeupeuh ku keupeulan leungeun si wanoja.

Dina hiji kasempetan, bek! Saurang begal kapeupeuh pisan irungna, kelepek kapiuhan. Babaturanna nu duaan deui silih reret,  masing masing kawas nu surti teu kudu  kedal oge maranehna pada pada ngarti yen maranehna kudu buru buru ninggalkeun eta patempatan mun maranehna hayang weuteuh boga awak.

Maranehna sadar ieu awewe tangtu luhung elmuna, si Codet wae nu ceuk maranehna mah  luhung kadigjayaanna bisa eleh, komo deui aing?.

“Ha ha ha hah ... naha teu jaradi sia teh rek ngarampog jeung mergasa kami mangkeluk hina? Bejakeun ka pingpinan ilaing, aing moal sieun sanajan pamingping maraneh nu datang ka aing. Hayang diacak acak panyumputan dia sugan? Ha ha ha ha hah ... bejakeun! Maung Sangcang nungguan dibegal!”

Dua begal nu lalumpatan ngagebeg waktu ngadenge kecap Maung sancang, nyata, maranehna salah neangan korban. Dina pikirna, pantes weh eleh jajaten ge, begal leutik ngabegal nu sajatina begal.  

Buuk ngarumbay diulinkeun angin, kaen sutra nu nutupan awakna gegeleberan. Beungeut nu tadi katembong galak jeung baringasan kiwari katempo marahmay.  Nyi Laras, wanoja nu geus naklukeun tilu begal nuluykeun lampah ngajugjug ka Gunung Gede.

-0-

“Ama, Nyai nyuhunkeun widi, Nyai bade turun gunung, mamanawian Ibu sareng Rama Nyai teh aya keneh. Nyai hoyong uninga saha ari Ibus areng Rama Nyai. Salami ieu ama teu kantos sasauran perkawis Ibu sinareng Rama Nyai nu sajatina, ama mung nyarios yen Ibu sinareng Rama Nyai nuju ngemban tugas ti ama merangan angkara. Kukituna ama Nyai bade milari aranjeuna,” Nyi Arum ngedalkeun kahayangna dina hiji waktu.

Ki Arom teu ngaenyakeun, oge henteu ngaulahkeun. Ki Arom ukur ngahuleng barang ngadenge naon nu dikedalkeun ku anak pulungna.

Lain ki Arom ngahaja nyumputkeun carita, lain oge Ki Arom teh rek nyiksa batin nu jadi anak pulungna. Ki Arom teu hayang mun Nyi Arum nyaho kajadian sabenerna  yen indung bapana dipateni ku gorombolan begal Maung sancang. Tada teuing nyerina Nyi Arum, kitu pikir Ki Arom.

Moal jadi mamala mun hal ieu teu ngajadikeun Nyi Arum dengdam. Kumaha mun Nyi Arum hayang mangmaleskeun kanyeri indung jeung bapana?. Moal, demi kasalametan Arum, aing moal nepi ka betus.

-0-

Trang ... trang ..., sora bedog jeung pakarang lianna ti beh wetan. Nyi Arum geuwat ngabelesat ka palebah sora. Satukangeun jujukutan  jangkung, Nyi Arom ngilikan kaayaan.

Saurang wanoja make kaen sutra beureum ngabedega bari melak cangkeng, satukangeunana sababaraha urang lalaki badega-badegana anteng nempo batur baturna keur ngagalaksak jeung mateni jalma nu aya didinya. Hanjakal  wanoja nu make kaen sutra beureum teh teu katempo keureutan beungeutna, sabab make cadar. Dina baju maranehna aya gambar maung leuweung.

“Cukup! Cukup! Bawa kadieu pamingpinna!” parentah wanoja nu make kaen Sutra beureum.

Kateuing boga kadigjayaan naon eta wanoja teh, kabeh jalma didinya ngan reg eureun barang ngadenge si wanoja ngagorowok mere parentah.

Sababaraha urang badega ngagusur saurang lalaki nu geus teu walakaya.

“Sia rek taluk ka kami, Suta? Ti ayeuna, sia jeung anak buah sia kudu tunduk kana parentah dewek. Parentah Nyi Laras, parentah nu kudu dilaksanakeun ku sakabeh patalukan Maung sangcang. Bejakeun ka sakabeh anak buah sia Suta, kiwari nu kudu diturut teh Nyi Laras, pamingpin Begal Maung sangcang”.

Nu disebut Suta unggut unggutan bari rengkuh, euweuh ucap nu kaluar.

“Ayeuna, dewek mere parentah ka dia, teangan nu ngaranna Ki Arom, bawa ka hareupeun dewek. Eta mangkeluk geus wani maehan indung bapa dewek. Ngarti sia Suta?” Nyi laras mere parentah satengah hahaok.

Barang ngadenge ngaran ki Arom disabit, Nyi Arum beungeutna pias saheulaanan, naha ngaran bapana bet disabit? pajar bapana geus mateni deuih.

-0-

Nyi Arum jeung Nyi Laras teu nyarahoeun yen masing masing maranehna, salila turun gunung pada pada aya nu nuturkeun. Nyi Arum, ditutur tutur ku Ki Arom, bapa pulungna. Pon kitu deui  Nyi Laras, salila ieu dituturkeun ku lalaki make cadar, dibaju sarwa hideung.

-0-

Sajajalan, Nyi Arum teu beak pikir, naha eta awewe bet nuduh ka bapa pulungna, maenya teh teuing bapana mun nepi mateni mah, asa ku moal mungkin. Palias teuing mung nu dipatenina jalma nu gede ku ungkara. Bisa jadi, jeung da kuduna.

Kaayaan pasar leuwih rame ti biasana, lain kulantaran ayana dagangan anyar atawa ayana kagiatan jual beuli, ieu mah pedah aya sababaraha urang lalaki nu mawa bewara.

“Deuleu ku mata maraneh! Sing saha wae nu bisa mere katerangan kalayan bener dimana ayana Ki Arom, ku kami bales dibere hadiah. Anak jeung kulawarga dia bakal disenangkeun ku kami. Sawah, kebon, imah katut eusina baris jadi milik maraneh. Ieu bewara ti pingpinan Maung sancang pikeun sakabeh daerah patalukan Maung sancang. Matak geura tareangan tah jalma deleka nu ngaranna Ki Arom teh”.

Aya nu unggut unggutan, aya nu ukur colohok, aya oge nu katempo panasaran rek tumaya, tapi sieun rek nanya-na. Euweuh ucap nu wani kaluar ti sakabeh jalma didinya, dimana aya oge katempona ngan saukur silih harewos.

Nyi Arum, asup kana barisan jelema nu sakitu reana, manehna seseledek nepi kahareup. Atra, didinya aya wanoja  make kaen sutra beureum, nu kamari nuduh bapana.

Nyi Arum teu narima ngaran bapana digogoreng. Jero dadana karasa aya nu nyedek, kaambek jeung kawani ngumpul, manehna kudu manglawankeun bapana.

“Kami nyaho ayana Ki Arom” ceuleungkeung Nyi Arum nyeuleungkeung.

Nu araya didinya pating lalieuk, kabeh panon nempo ka hiji sumber. Nyi Arum. Gebeg! Nyi Laras ngagebeg waktu nempo beungeut Nyi Arum, pon kitu deui badega badegana.

Gajleng ..., Nyi Laras dina waktu ngan asakiceup geus aya hareupeun Nyi Arum. Ayeuna duanana paadu hareup. Nyi Arum neuteup seukeut panon Nyi Laras, nu diteuteup katempo samar polah, Nyi laras nu sakitu digjayana teu wani malik neuteup.

Nyi Laras ngabalieur, maksudna sangkan teu paadu teuteup jeung  Nyi Arum. Duka teuing naon sababna, Nyi Laras bet teu wani malik neuteup panon Nyi Arum. Manehna ngarasa yen Nyi Arum teh jalma nu kungsi deukeut jeung manehna, tapi dimana? Saha?.  Naha manehna  kudu taluk ku panon ieu awewe?. Ceuk pamikirna, ku sakali jurus ge ieu jelema  tangtu bisa dijongkengkeun.

“Nu bener Nyi, bener nyaho dimana ayana Ki Arom? montong heureuy jeung kami” Nyi laras teugeug.

“ Kuring Nyi Arum, anak Ki Arom  nu ditareangan ku maraneh,” tembal Nyi Arum teu eleh teugeug.

Ngadenge kitu, badega badega Nyi Laras langsung masang kuda kuda, masing masing geus siap nyepeng pakarangna. Kari parentah ti Nyi Laras, tapi Nyi Laras teu mere isarah nanaon.

Nyi laras ngagebeg  waktu ngadenge saha eta awewe, hatena ngadadak panas, aya seuneu nu ngagedur jero dadana.

“Cuih ..., datang sorangan geuning katurunan mangkeluk hina teh. Wayahna, kusabab bapa maneh geus maehan indung bapa kuring, ayeuna tarimakeun takdir, malekat maut datang pikeun ngajemput” sora Nyi Laras ngabedasan, manehna masang kuda kuda.

Nyi Arum, nu memang geus nyaho naon resikona nyanghareupan Begal Maung sancang geuwat taki taki, siap narima serangan Nyi Laras.

-0-

Jleng ... jleng ... belesat ... , saurang lalaki ngabelesat, ngadeukeutan jalma nu keur ngagimbung. 

“Ceuk uing, eta wanoja nu make kaen ungu bakal tiwas euy, wawanianan nyanghareupan pamingping maung sancang nya euy,” ceuk lalaki pendek busekel diantara barisan jalma nu lalajo patarungan.

“Heueuh  nya euy asa ku lebar, mangkaning  geulis  mun paeh teh lebar. Nyaho kitu mah saacan paeh teh dikawin heula ku uing” tembal babaturanna bari nyerengeh, panon mah angger neuteup kanu keur diadu kasakten.

“Ah sia mah, kana kawin wae, naha teu cukup kitu pamajikan sakitu geus tilu? Salahna euy, eta wanoja nu make baju ungu teh bet anak Ki Arom atuh.
Lalaki nu kakara datang curinghak barang ngadenge ngaran Ki Arom. Panonna ngulincer nempo kaayaan eta patempatan. Hemh, kandang Maung sancang, kabeh jalma didieu marake lambang maung leuweung.

-o-

Nu keur adu jajaten beuki panas wae. Masing masing maranehna pengkuh kana pamadeganna. Nyi Arum ngarasa, bapa pulungna teu boga salah, sabalikna Nyi Laras keukeuh nuduh Ki Arom nu mateni indung bapana.

“Tarima ieu Arum!” leungeun katuhu Nyi Laras ngaluarkeun haseup jeung hawa panas. Haseup beureum pating garulung leutik, ngarah ka lebah Nyi Arum.

Sagilek, Nyi Arum leupas tina serangan haseup Nyi Laras. Eta haseup jeung hawa panas teh tangtu baruang matih, sabab karasa Ku Nyi Arum hawana nyababkeun peurih dina kulitna.

Nyi Laras kaget nempo Nyi Arum bisa nyingcet  tina serangan manehna. Nyi Arum saukur imut, tapi panonna atra ngalecehkeun kasakten  Nyi Laras.

“Sakitu kabisa teh Laras? Sugan teh enya pamingping Maung leuweung  jawara tanpa tanding”.
Beres nyarita , tak, tak, Nyi Arum niupkeun sumpitna. Ti jero sumpit, kaluar puluhan jarum leutik ngabelesat meh teu katempo ku panon buligir.

Nyi Laras geus surti manten. Sakali ngebutkeun salendangna,  jarum malik deui kanu bogana.

Hiat ... ! Nyi Arum geuwat ngagajleng, awakna hiber kaluhur suhunan salah sahiji warung . Ratusan panon nuturkeun geleberna Nyi Arum.

Jleng, jleng, belesat ... Dua kali teumbragan kana taneuh, Nyi Laras nuturkeun Nyi Arum. Maranehna kiwari paadu hareup deui.

Keupeulan leungeun Nyi Laras dimaksudkeun kana beungeut lawanna. Rikat Nyi Arum nangkis, Nyi Arum malik meupeuhkeun keupeulan.

Buk! Keupeulan leungeun Nyi Arum keuna pisan kana palipisan Nyi laras. Nyi Laras ngabangkieung, tapi tuluy nyerang ku sepakan sukuna. Sakali waktu, Nyi Arum kurang waspada, sepakan Nyi Laras nyababkeun manehna teu bisa mertahankeun kasaimbangan. Nyi Arum ngajengkang.

Gedebut! Awak Nyi Arum neumbrag bumi. Teu diengke engke, Nyi laras muru musuhna nu keur nguniang hudang. Jebot ! Jebot! Nyi Laras meupeuhkeun sababaraha kali keupeulan leungeunna.

Nyi Arum teu walakaya, Leungeunna ngarawu taneuh,wur, di awurkeun ka tukangeun awakna, pas pisan keuna kana panon musuhna.

Nyi Laras teu bisa nempo awas, manehna nutupan panonna, cadarna dibetot, bray beungeutna. Sabot kitu, Nyi Arum hudang, tuluy jekuk, jekuk, giliran Nyi Laras nu narima keupeulan leungeun.

Mangpirang  jalma nu ti tadi nempokeun patarungan eta dua wanoja tingkecewis. Beungeutna sarua,cenah.

-0-

“Meunggeus! Cukup! Eureun maraneh duaaan!” hiji sora kadenge ti antara barisan jalma.

Jleng ... jleg... ! saurang lalaki ngabedega hareupeun maranehna. Nu ngalungan ngadadak eureun.

“Arum, ama rek cumarita, kolot hidep geus euwueh dikieuna, rek di teang kamana wae oge tangtu moal kapanggih. Kitu deui anjeun, Laras, kolot hidep memang bener geus aya nu mateni , tapi lain kuring, kuring teu narima mun hidep nuduh kuring nu mateni”.

Nyi Arum Jeung Laras ngadon pating colohok mata simeuteun, ngarasa kaget barang nempo beungeut masing masing, naha sarua? Gerentes hate maranehna.

“ Laras, Arum, ieu kuring rek mikeun hiji hijina bukti, saha maraneh sabenerna. Ieu ge nandakeun bukti  saha nu sabenerna mateni indung bapa hidep duaan. Laras, Arum, hidep duaan teh geuning sagetih sasusu, saindung sabapa”.

Ki Arom ngasongkeun peti leutik kanu duaan. Nu duaan silih reret. Nyi Laras nu narima peti, asa asa peti ku manehna dibuka. Bray ..., dijero peti aya salambar keretas daun lontar.

Eusi surat, matak hese ditarima ku Nyi Laras.

“Sing saha wae nu nimu ieu surat, kuring, Ki Bara rek nitipkeun budak. Budak teh dua, awewe. Kiwari, kuring jeung nu lian keur diserang ku begal Maung Sancang. Kabeh jalma nu aya di paguron kuring hiji hiji dipateni. Kuring kasedek, kuring eleh jajaten.”

Nyi Laras nyurucud cimata.

Belesat ..., aya nu kabur ti eta patempatan. Saurang ku lalaki make cadar, dibaju sarwa hideung, make lambang Maung leuweung.
















18 Juli 2011
  
 










Bengkel Ngarang Sunda
Carpon : Derry Hudaya

Kuring gering, enya. Anu ngalantarankeunana taya lian iwal ti laku lampah gering maranéhna. Maranéhna anu piligenti ngarungkup panonpoé sarta bulan anu  meujeuhna sumirat. Maranéhna ogé mipit béntang-béntang anu tingdarilak. Di langit kuring ukur nyésa kalangkang-kalangkang hideung.

Padahal kuring ogé sarua jeung maranéhna, boga kahayang. Hayang boga tingalieun, hayang boga paningtrim nalika karungsing gugulayunan dina bulu-bulu panon. Naha bet hararawek? Siga ulah kapimilik ku diri kuring. Ah meureun maranéhna téh gering. Memang lumrah. Kuring ogé lumrah lamun gering, da sarwa manusa. Sarwa lumrahna saupama nandangan panyakit.

Panyakit kuring téh ngaranna ceuceub. Panyakit anu tumuwuh teuing ti iraha. Éta panyakit remen dicebor. Kembangna mararangkak, seungit lir haseup kenalpot mobil butut. Sirungna rajeg di sisi-di gigir, minuhan haté kuring. Haté kuring jadi peteng. Kahieuman.

Kuring remen paamprok jeung hal-hal anu ngalantarnkeun jantung ratug tutunggulan, ciduh nyarakclakan tina dua juru biwir, ramo-ramo leungeun ngeleter teu bisa ditahan, laju ngajaranggélék di lalangit kamar. Méh unggal peuting kituna téh. Lir putri-putri anu turun ti kahyangan,  mandi bulucun di walungan. Atuh kuring sok gancang nutupan beungeut maké simbut. Untung simbutna geus barolong balas di gégélan beurit.

Tapi pamustunganana mah kuring ngan bisa ngégél curuk sorangan. Sabuntungna. Pirang-pirang pameunteu anu nyorotkeun cahaya téh dicomot, disimpen di langit maranéhna. Kuring teu bisa majar kumaha. Ukur bisa ngalegleg buleud rasa hanjelu, nanangkeup tuur bari nyérangkeun poékna langit anu teu leuwih poék ti langit haté kuring.

Tarékah anu geus dilakukeun, sakur léngkah jeung ucapan, mumbul ka luhur, jadi méga di awang-awang. Ngahieuman. Laju nyarakcakan jadi hujan, nyébor tangkal panyakit dina haté. Atuh éta tangkal beuki subur. Sirung-sirungna jalugjug jangkung. Kembangna ngahiliwir, mahabu minuhan liang irung saban rénghap.  Buahna meuhpeuy leubeut, maluragan hiji-hiji. Buruk. Jadi gemuk!

Éta tangkal sirungna beuki réa. Ngajajar, pasesedek. Dina haté geus pinuh,  tumuwuh dina jantung. Jantung pinuh, tumuwuh dina bayah. Dina urat. Dina daging. Sumebar minuhan raga badag. Jeung rajég jeroeun pikiran, minuhan alam pikiran.

Engeuh kana kaayaan kitu mah lila-lila jadu baluweng. Unggal poé taya gawé lian ti nangtung ngalanglayung. Néangan tarékah pikeun ngungkulanana kalah tinemu jeung jalan buntu.

Lamun maranéhna euweuh, ieu tangkal moal aya nu nyébor, daunna baris ngarangrangan. Moal sirungan deui. Bakal pararaéh nepi ka akar katut indung tangkalna. Alam pikiran kuring moal hieum. Haté kuring baris béngras, taya alang-alang.

Paéhan!

Enya, enya pisan, kudu di paéhan. Kudu leungit, maranéhna anu geus nyébor, maranéhna anu jadi cukang lantaran kudu modar.

Niat geus buleud, sarwa buleudna jeung peureup. Kuring lunta, ngaléngkahkeun suku. Nyingkilkeun leungeun baju, ngamang-ngamang pakarang anu buburilakan. Laju nebas pirang-pirang beuheung, megat-megatkeun uratna.
Pirang-pirang sirah anu tinggulutuk ditalapungan satakerna. Dideukeutan hiji-hiji, diilikan, ditengetan. Eusina dibudalkeun: aya peureup, aya panon bolotot. Kuring beuki napsu. Éta sirah dicacag taya nu nyésa. Sanggeus bubuk, kuring lunta deui. Nyiar cukang deui. Nyingray-nyingraykeun rungkun, nugar guha bising dipaké nyumput. Nebas naon waé nu ngajega ngahalangan jalan nu rék disorang.

Getih terus ngocor ngagolontor. Getih mancawura, mancer tina urat-urat anu pegat. Leungeun kuring pulas getih. Panon kuring beureum, beureum getih. Getih nu ngamuara disiukan, ditaheur, terus diuyup. Dicéborkeun kana tatangkalan anu rajeg jeroeun raga badag.

Pirang-pirang daun reujeung kembangna nungtut maluguran. Gararing, lantaran dicébor getih nu ngagolak. Pirang-pirang tangkal ngiles tina alam pikiran. Dina bayah, dina jantung, dina haté, suwung.

Tinggal hiji tangkal. Tangkal anu aya jeroeun haté. Tapi lain, lain tangkal panyakit nu kamari ngahieuman. Béda. Ieu tangkal katilikna ngora kénéh. Rupana bodas kuleuheu.

Ti poé ka poé, ti minggu ka minggu, ti bulan ka bulan, ti mangsa ka mangsa, éta tangkal gancang naker ngajangkungan. Teuing tangkal nanahon. Teuing saha anu melakna. Ieu tangkal daunna mararungkut. Rupana beuki lila beuki kuleuheu. Beuki jangkung, beuki jangkung, rupana beuki kuleuheu. Jadi hideung meles.

Kuring panasaran. Disidik-sidik gemet pisan. Beurang peuting dipikiran.

Barang dina hiji mangsa, daunna mararuka hiji-hiji. Hiji daun nyegruk ceurik, ditémbalan ku daun séjénna anu pada-pada muka, pada-pada nyegruk ceurik. Awor. Sorana mahabu minuhan liang ceuli. Ngésétan haté. Haté kuring teuing kumaha. Teuing muringgis, teuing ngarahuh, teuing ngaringkuk. Teuing!

Kuring teu bisa lunta ka mamana. Suku katalikung ku hiji tali anu meungkeut kasadaran jeung kahayang. Hiji tali anu nalikung ku rupaning kapanasaran. Tali anu ngalantarankeun kuring poho kana bulan, poho kana panonpoé, jeung poho kana béntang. Geus teu diinget-inget. Teuing naon sababna éta tangkal jadi puseur pikiran.

Beurang jeung peuting, kuring anteng ngadédéngékeun ceurikna pirang-pirang daun anu beuki tarik. Ceuli kuring mudal ku sora-sora ceurik. Ceurik balilihan bari nyambat-nyambat nanahaon. Kuring ukur bisa ngajenggutan buuk sorangan nalika hayang apal kana naon anu disambat ku éta daun. Ceuli kuring kalah rawing. Buuk kuring murudul, kajenggut tarik teuing.

Kuring peureum. Bet kabayang urat-urat daun, pori-pori daun. Kuring asup kana alam pikiran éta daun. Aya getih, aya sirah, aya urat nu paregat. Aya sora nu ngocéak. Sora budak leutik, sora hiji indung. Budak leutik roroésan, dicekelan ku indungna bari pada-pada ceurik. Laju silih tangkeup. Teu jauh ti dinya aya kuring nu keur hut-hét narajang lalaki nu teu walakaya. Kuring nebas beuheungna. Urat-uratna pararegat, ngocorkeun getih. Sirahna direcah.

Kuring kaluar ti jero alam pikiran éta daun, asup ka alam pikiran daun séjénna. Aya layon nu teu sirahan, aya kuring nu keur ngalétakan pakarang.

Kuring kaluar ti alam pikiran éta daun bari peupeureudeuyan, asup ka alam pikiran daun séjénna.... Anu nyampak, sarua. Aya kuring jeung layon, jeung pakarang, jeung getih, jeung segrokna lalaki anu ditinggalkeun nyawa.

Kuring kaluar ti jero alam pikiran pirang-pirang daun. Laju nelek-nelek tangkal anu beuki meles hideung, beuki jangkung. Sora ceurik pirang-pirang daun mimiti bisa disurahan. Tétéla ceurikna téh bari nyarékan kuring, nyupata kuring sangkan cilaka. Ceurikna bari jeung nyambat-nyambat............ Pangéran.

Pangéran?!

Pangéran kumaha rupana? Ari pangéran dimana cicingna? Naha pangéran téh lain jelema? Naha anu disambat-sambat téh lain tentara, lain pulisi. Naha bet Pangéran? Naha, kuring bet teu wawuh ka Pangéran? Naha Pangéran bageur? Naha Pangéran leuwih cangra batan pangeusi langit? Ah jigana matak disambat ogé Pangéran téh....

Lalaunan, kuring beunta. Nelek-nelek sakuriling. Remeng-remeng geuning. Kaambung bau hangru. Kuring ngarampaan awak sorangan. Disasar tina ramo-ramo suku terus ka luhur, parat kana tungtung buuk. Geuning raca. Sakujur awak pasiksak. Lungsé taya tangan pangawasa.

Kuring nangtung lalaunan. Ngilikan anu rajeg dihareup, méh sarupa jeung tangkal pulas hideung jeroeun haté. Tapi ieu mah lain tangkal, jaruji beusi! Na ti iraha kuring di ieu tempat? Naha di tempat ieu aya Pangéran? Kuring teu kuat hayang tepung jeung Pangéran.

Ciumbuleuit, Februari 2011                                      
Yayan Supriatna

‘Beledag..beledag..beledag’, Anu ngabenerkeun buukna nu gimbal jabrig di tukang model KGB (Kelompok Gondrong Belakang). Manéhna bungah pisan geus lolos ti pembinaan, ayeuna nagalakonan pagawéan nu jadi impiana ti baheula mula : jadi Watawan.

Teu matuh di hiji Koran atawa hiji Majalah sab yakin tulisan-tulisan jeung potrét-potrét jeprétan manéhna bakal pada marebutkeun, Wartawan Leupas téa kasebutna.

-Moal aya nu nyangka sayah teu tamat sd-sd acan, tuda sagala bisa, kabéh basa sayah bisa, deuk basa daerah, basa nasional, basa mancanagara, dalah basa sasatoan jeung tutuwuhan oge sayah ngarti- pamikir Anu.

Tustél disoléndangkeun na beuheung, computer jingjing jeung alat perekam di cangkéng, bolpoin jeung buku catetan geus disiapkeun deuk ngaliput kahirupan peuting nu remeng-remeng di kota Bandung.

Anu sapeupeuting teu saré, juprat-jeprét motrétan jeung gutrat-gutret nulisan kahirupan peuting. Aya rumaja putri nu arulin kénéh tengah peuting tuluy di jemput ku lalaki kos bapana. Aya ogé rumaja putra keur meujeuhna buta tulang buta daging kukuluruyan tengah peuting tepikeun ka dijembut ku awéwé kos indungna malahan kos ku ninina ogé aya. Aya nu okos salaki pamajikan nyampeur awéwé kajajadén di Taman Maluku. Puguh deui ari pasangan lalaki awéwé nu sawawa mah loba nu arulin peuting.

Sihoréng ogé, ari peuting loba kalaluar guguluyuran mobil aralus nu langka katingali lamun beurang. Pajabat luhur atawa pangusaha badag sigana nu mawana. Jeprét-jeprét, gotrét-gotrét teu poho ku Anu dipotrétan jeung ditulis.

* * *

”DALAM SEMALAM MOBIL PEJABAT DAN MOBIL PENGUSAHA DILEMPARI DAN DICORET-CORET ORANG GILA YANG KABUR DARI RSJ”

”Akang, tong santek teuing hoyong janten penulis téh bilih kos kajadian na ieu berita”, ceuk pamajikan bari nyodorkeun cikopi jeung koran nu ku manéhna réngse dibaca.

Uing nu keur diuk nyanghunjar na alketip asa ngahelas bati nalangsa pamajikan nyarita kitu. Ras ingét ka nasib diri ti jaman monétér keuna ku PHK, terus nyobaan wirasuadma tikusruk, tepikeun ka kiwari tacan boga pakasaban nu tegep panceg. Enya, ayeuna uing keur resep tulas-tulis, hayang jadi pangarang tapi panan teu ngahasilkeun duit jajauheun dijadikeun pakasaban mah.Okosna pamajikan hariwangeun bisi uing kateterusan, lain baé hariwang ku sual materi, pangpangna hariwang bisi uing saliwang kosna mah.

‘Beledag..beledag..beledag’, uing ngabenerkeun golep model ’stock-on-you’ (buuk lebah hareup leuwih panjang batan tukang). Suku nu keur nyanghunjar dilipet jadi sila. Sila teu genah, gek uing diuk dina jojodog anyar luhureun alketip. Karek ogé gék, pamajikan ngagéréwék : ” Gustiiii..., nanaonan ari akang eta leptop bet didiukan ”

* * *

Iwan M. Ridwan

Pananya Cihujan.


Aya nu baris ditanyakeun ka keclak cihujan panungtungan peuting ieu

Dimana lambaran-lambaran nasib kuring maluguran

sanggeusna burinyay gelap ngaheumbat panghareupan nu karék diwangun tina kacinta?


Bandung, 2010



Hujan Wayah Wanci


Pras! Pris!

Girimis tingpiripis

Maseuhan jalan

Maseuhan kandaraan


Cluk! Clak!

Hujan tingparalak

Maseuhan haté

Maseuhan lamunan

Panghareupan milu palid jeung cileuncang


Bandung, 11 Agustus 2010



Panineungan Nu Digadabah


Aya haté nu mangkak basa hawa tiris ngagadabah sawangan

dina elak-elakan katineung anjeun masih kénéh anteng

nurihan jajantung ku rupa-rupa kaéndahan nu kalarung

poho ka temah wadi. tuluy diri kumalayang

luhureun tingkaretipna kota Bandung


Bandung, Mei 2008



Pinaringan anjeun

Anjeun masih kénéh inget kana jalan satapak nu kungsi disorang?

Jalan nu dicipta tina sasalingkuhan urang.

Sisi-sisina ngampar seuseungitan kembang nu mangkak handapeun srangéngé

Ngan di tengah-tengahna aya kapeurih nu ngagolontor bareng jeung cimata

Kuring panggih jeung anjeun handapeun béntang sulintang

Tuluy urang pada-pada salingkuh.

Nyalingkuhan Pangéran.


Bandung, 26 Pébruari 2008

Iwan M. Ridwan

Mun nyaho rék kieu, meureun moal daék diolo ku sasaha. Rék cicing wé di Enin. Keun baé dipikangéwa ku saréréa ogé. Kajeun indung unggal poé ceurik barintit. Éra kalura imah da puguh geus jadi omong balaréa. Bapa nya kitu kénéh teu sirikna kawas nu béak déngkak maké jeung ngancam-ngancam rék megatkeun tali anak jeung bapa. Kawas lain lalaki. Kawas lain pangawak nu belekesenteng bari jeung loba luang pangalaman. Pira gé nyanghareupan kuring kawas nu teu katanagaan.


Nya salah saha atuh kuring boga kalakuan kieu? Salah didikan maranéhna kénéh meureun anu kurang merhatikeun kuring salila ieu. Naha salah mun kuring hayang sagala apal sagala nyaho? Hayang ngarasa puas ulin-ulinan jeung babaturan atawa jeung kabogoh? Kawas nu teu ngalaman ngora waé.


Majar kalakuan kuring téh teu wajar. Pangawak awéwé sagala hayang nyaho sagala hayang loba pangalaman. Padahal mun mah sakali mangsa kuring geus rumah tangga meureun moal ngalaman kawas rumaja deui da teu boga idin ti salaki atawa katungkulkeun ku ngurus kawajiban rumah tangga.


Enya mun nyaho rék kieu, meureun moal daék diolo ku sasaha. Rék cicing wé di Enin. Moal ngadéngé papatah Ua atawa bibi nu éta-éta kénéh piwurukna mah, ngan béda cara nepikeunana. Béda omongna. Moal daék diolo ku si Amang nu ngahaja datang ti Bandung. Enya atuh nu matak daék leumpeuh téh rumasa nyieun kasalahan ti heula. Ka indung bapa pangpangna mah. Teu wasa geuning nyaksian indung unggal poé ngerem di kamar bari panon carindul balas sapopoé ceurik mikiran kuring. Teu téga tuntungna mah nempo bapa anu sakitu keur meujeuhna buta tulang buta daging ngadadak leumpeuh yuni. Ngadadak huleng jentul bari jeung ngancam-ngancam rék megatkeun iketan kolot ka anak. Sok sanajan éta téh moal bisa pegat ku omongan.


Eum dosa meureun nya kuring téh ngageringan haté indung jeung bapa. Ngéra-ngéra kulawarga. Saheunteuna Kang Dian téh masih kénéh katalian baraya. Enya ku alatan éta kuring daék diolo ku Si Amang dibawa deui ka Malangbong téh. Ku sabab éra jeung ngarasa dosa. Tamahana bet daék narima. Mémang nu ngaranna jodo pati bagja cilakan téh geus aya di dituna bari jeung ti dituna téh teuing ti mana. Jodo mah jorok cenah. Teuing naon maksud jorok éta téh, weléh teu ngarti kana babasaan kolot téh, kuring mah.


Bisa waé nu disebut jorok téh teu pipilih padahal urang téh geus wawuh ti anggalna mula. Hiji mangsa kalayan teu disangka-sangka éta jalma téh bisa jadi salaki urang. Kitu pisan nu kaalaman ku kuring. Cacakan mun geus apal jodo kuring téh Kang Dian, meureun moal daék bobogohan jeung si Angga tepika der matak paséa jeung kolot. Cenah si Angga mah budak baong. Teu nembongkeun rasa hormat ka kolot jeung ka batur. Dangdanana ogé kawas jalma weureu. Ceuli dianting, buuk dibeureuman. Teu puguh hirupna. Ngaji hanteu sakola komo deui. Unggal poé ngan ukur galandang dilinding ka kulon ka wétan bari teu puguh tujuan. Ngedul. Kabisana téh gelut jeung mabok.


Nu matak dina hiji mangsa kuring béak karep dicarékan ku si Bapa pédah kapanggih keur paduduaan dina motor jeung manéhna, di Cipeundeuy. Harita téh kuring rék jalan-jalan nempo pasar malem sakalian hayang malemmingguan ari si Bapa balik ti Tasik narik keusik Galunggung, éta mah dadak sakalak dititah balik bari jeung dipaksa kudu milu kana treuk. Diuk pasesedek jeung dua kenékna bari awak bararau késang. Sapaparat jalan dipaké nginghak. Sakapeung diselang ku némbal carék si Bapa. Untung wé teu pati jauh antara Cipeundeuy jeung Muncang Agung mah.


Datang ka imah hayo ditambahan ku haok jeung polotot. Dijagragkeun ka si Ema nu ngan ukur bisa ngembang kadu. Teu téga meureun nyaksian anak sorangan diceurikan ku nu jadi bapana. Rék panglawankeun da puguh teu kawasa. Antukna ngan ukur ngupah-ngapéh kuring bari jeung meus-meus mantuan nginghak.


Isukna si Angga ditepungan ku si Bapa. Ngahaja dipegat di jalan. Di bawa ka imah. Diomongan ulah hayang ngadeukeutan deui kuring. Alesanana mah teu pira pédah manéhna jalma teu puguh. Si Bapa mah enya gé gejul bari hirup di jalan, boga anak mah teu rido kudu dibabawa ku jalma nu teu puguh alang ujurna.Cenah mun teu daék ninggalkeun kuring, kapaksa si Bapa nu bakal misahkeun manéhna ti kuring. Duka téh teuing ku cara naonana mah, teu kebat kuring ngadéngéna sabab teu kuat hayang muragkeun cipanon ngerem di jero kamar.


Tilu poé ti kajadian harita kuring nampa SMS ti si Angga. Cenah manéhna lunta ka Bogor. Indit bari mawa haté peurih. Anu jadi tujuanana mah seja usaha nyiar pangasilan. Milu ka nu jadi amang dagang cilok. Manéhna hayang ngabuktikeun diri bisa hirup mandiri ku pangusaha sorangan. Miceun kamandang batur nu salila ieu ngahinakeun dirina, kaasup si Bapa nu pajar lalaki teu guna.


Inditna si Angga ka Bogor téh geuning teu ngajadikeun si Bapa ngabebaskeun kana hakirupan kuring satuluyna. Malah kapanggih ogé SMS-SMS ti manéhna nu keur aya di Bogor. Montong hayoh dilayanan cenah jalma cucungah kitu mah euweuh araheun. Si Bapa mémang teu ngajurung-jurung kuring deudeukeutan jeung hiji jalma, ogé teu ngarep-ngarep kuring meunangkeun jalma jugala. Sabab boh si Bapa atawa si Ema pada-pada surti kana kaayaan. Pada-pada nalipak manéh. Mustahil meureun jalma cacah kuricakan pantar kuring meunangkeun jajaka nu kasép ngalémpéréng konéng bari tumpak mobil sédan. Nu dipaikahayang ku maranéhna éstuning basajan, wajar jeung lumrah. Kuring ngahiji jeung lalaki anu bageur tur bener. Nilik dina pergaulan teu sakaparan-paran. Teu kabawa ku sakaba-kaba. Hirup boga dadasar élmu agama jeung darigama. Geuning ti heula gé kungsi deudeukeutan jeung Kang Andri teu ieu diulah-ulah. Datang ka imah éstuning dibagéakeun bari dituangleueutkeun saaya-aya. Majar manéhna mah katémbong gawéna najan can apal dimana dumukna. Nu jelas manéhna téh salah saurang sales nu nganteur-nganteurkeun mi instan ka tokona Ceu Haji Mimin dunungan kuring. Ari ceu haji Mimin apanan lain sasaha. Manéhna téh dunungan si Bapa ti babaheula nu geus nganggap kulawarga. Satamatna Tsanawiyah kuring ngalalanyah gawé di tokona di pasar terminal Malangbong.


Ngan hanjakal manéhna téh lain jalma bener dina urusan haté mah. Kabéhdieunakeun kanyahoan geus boga kulawarga, anak jeung pamajikan. Kéna-kéna lalaki teu katingali mana bujang mana nu boga pamajikan, teu burung wé ngamangfaatkeun bodona awéwé. Saprak katohiyan Kang Andri boga anak pamajikan si Ema jeung Si Bapa nyaram kuring reureujeungan jeung manéhna. Keur mah kuring ogé ngarasa dihianatan ku manéhna téh nu matak gampang pisan ngaleupaskeunana.


Béda deui jeung ka Si Angga anu masih kaitung perjaka tingting tur boga dedeg pangadeg anu teu joré-joré. Jalma pahatula lalis. Hirup ngan ukur jeung nini bari jeung teu bisa mihapékeun diri. Maklum atuh pergaulanana gé di lingkungan anu cenah sakabéh jalma di éta lembur mah ampir weureu kabéh. Kacap tukang bobok tukang tarok tukang nyingkab-nyingkabkeun androk. Nu matak si Bapa mah ngéwaeun pisan ka Si Angga téh da paur ngareuneuhan kuring leuwih tiheula.


Manggihan mangrupa-rupa kajadian dina masalah nu kieu, kuring beuki linglung. Gawé di dunungan kaluar. Ulin-ulinan beuki mahabu. Najan Si Angga geus di Bogor, kuring ulin sosoranganan. Babaturan salembur euweuh nu bisa diajak, ampir kabéh geus rimbitan, reuay ku anak.


Sakapeung ulin téh ka Uwa di Bandrék. Enya Uwa ti si Bapa anu bubuara di dinya. Dibawa ku salakina ti mimiti rumah tangga kénéh. Ngariung jeung dulur manéhna. Lanceuk si Uwa lalaki. Enya kolotna si Kang Dian téa. Eum da sugan téh moal bet panjang lalakonna. Sugan téh moal boga picaritakeuneun antara kuring jeung Kang Dian téh. Sakapeung mah mun manéhna datang ti Bandung sok ngadon ngobrol ngalér ngidul. Sagala dicaritakeun. Pangpangna mah manéhna nu cenah di Bandung mah loba pisan kaanéhanana. Mindeng nonton konsér artis jeung grup band, atawa atraksi sasatoan anu anéh, kawas lumba-lumba, dogér monyét jeung sajabana. Kuring gé atuh sakapeung mah asa kabébénjokeun hirup ngadéngé pangalaman manéhna.


Nya tina éta kasempetan jeung kadeukeutan, teuing kumaha mimitina si Kang Dian bet nyebutkeun suka ka kuring. Cenah urang ngawangun rumah tangga wé sabab naon deui atuh hirup mah mun seug boga gawé jeung teu katalian ku nyuprih elmu mah. Ceuk manéhna ti baheula kénéh manéhna geus nyimpen rasa ka kuring. Ti keur leutik kénéh. Ari kuring da puguh gé asa ka lanceuk, teu boga rasa naon-naon. Nu matak mun seug pareng ulin ka Bandrék atawa manéhna ka Malangbong teu ieuh mikir nu lain éstuning tepung kulawarga.


Teuing pédah naon kuring bet daék narima lamaran Kang Dian basa datang ka imah di Malangbong. Cenah méh teu palid cai angeun. Teuing atuh naon hartina éta kecap téh. Weléh teu ngarti kuring mah. Ah barina gé teu hayang ngarti. Kuring sorangan teu ngarti ka diri sorangan. Teu ngarti maké jeung daék nampa cincin sagram bawa manéhna. Kuring daék unggut basa indung bapana nanya naha kuring daék jadi anak maranéhna. Kuring daék unggeuk basa diajak kawin dina waktu anu deukeut.


Béda deui jeung kaayaan jalma di sabudeureun kuring jeung Kang Dian. Si Bapa, si Ema. Si Uwa, Nini, Amang jeung bibi. Maranéhna éstuning bagja tur lugina. Majar kulawarga baris beuki raket. Majar kulawarga bakal remen sili anjangan. Bakal kitu bakal kieu. Tangtu anu tangtu kitu. Tapi naha kuring bet reuwas ka reureuhnakeun. Pikiran bet inget deui ka Si Angga nu aya di Bogor. Beungeutna nembongan semu alum. Majar kuring ngahianat. Majar kuring teu nyekel jangji basa manéhna ménta kuring satia satuhu kana iketan nu geus nyangreud pageuh dina haté séwang-séwangan. Naha ayeuna kuring bet megatkeun simpay.


Ti dieu haté kuring mimiti sabil deui. Bet hanjakal daék narima panglamar Kang Dian anu sacongo buuk ge teu boga rasa nanaon ka manéhna téh. Meureun pédah sok remen panggih. Meureun pédah sok rajeun curhat, kuring loba nanggap manéhna pon kitu deui sabalikna. Tapi naha kadieunakeun Kang Dian téh asa jadi cunihin. Hayang deudeukeutan waé. Léléndéan. Gumasép. Gumeuleuh kétang pantesna gé keur manéhna mah. Gumasép mah jang nu kasép. Meureun rumasa geus ditarima lamaranana.


Eum. Hanjakal teuing bet daék diolo ku si Amang. Mun harita cicing di Cianjur, moal tepi ka ayeuna laki rabi jeung manéhna. Moal kawas kieu. Éta da nu jadi kolot duanana meni kagegeringan basa kuring ngejat ti imah téh. Majar kuring ngamomorékeun. Majar kuring lanca-linci. Horéam atuhda nyanghareupan Kang Dian anu asa beuki ogo cacakan karék tunangan, kumaha mun geus rapalan. Kawin maksud téh. Palangsiang kahariwang téh jadi kanyataan. Cenah ceuk si Bapa, Kang Dian mah geus mandiri, boga usaha di Bandung, bageur tara ngaroko. Tara heureuy ka awéwé. Boga rasa téh ka kuring hungkul bari geus ti babaheula. Atuh indung bapana teu kurang ku dahar paké sasatna kolot duanana arusaha. Daragang. Mun teu jadi rumah tangga téh kudu diteundeun dimana kaéra kolot.


Naha geuning sawangan éta téh jauh tina kanyataan. Cicipta maranehna jauhna lir langit jeung bumi tina kabuktianana. Ayeuna, sanggeus sataun, sanggeus kuring boga si Sikal, kaayaan nu aya dina angen-angen téh jauh mela-melu jeung kanyataan nu karandapan. Kang Dian dipecat tina gawéna, cenah perusahaan teu bisa deui mayar pagawé sabab usahana bangkrut. Antukna balik deui ka lembur, milu cicing di imah. Nyiar usaha ka ditu kadieu geuning mani rupek. Tatanya ka Si Amang susuganan aya beja, tapi weléh taya ibar harepan. Majar téangan we dina koran. Ah nya kitu atuh si Kang Dian geuning embung nyiar deui pagawéan. Majar susah lumur-lamar mah. Hayangna aya nu mawa bari jeung gawéna teu ripuh. Antukna cicing di imah. Gawé saaya-aya. Kula-kuli bari jeung teu bisa nyukupan kaperluan. Geuning Kang Dian kalah sumérah. Majar takdir nu ngarubah ieu kaayaan. Sapopoé ukur ngarengkol di jero kamar hayang diusapan. Dipépéndé. Cenah ulah pilih kaasih, kéna-kéna geus aya si Cikal, hantem wé manéhna nu diperhatikeun. Sedil. Sebel. Si Bapa jadi rungsing. Awakna meusmeus gering. Capé teuing ngabanting tulang. Cenah kawajiban ngabiayaan jadi nambahan.


Di imah mindeng hog-hag. Mindeng paréréa omong. Antara kuring jeung Kang Dian. Kuring jeung si Bapa. Kuring jeung si Ema. Si Ema jeung Si Bapa. Jeung Kang Dian. Jeung sarerea. Pamustunganana Kang Dian ogé lunta teuing kamana boa.

***


Ukur bisa cireumbayan mun ras inget kana nasib diri. Naha baheula téh maké jeung daék diolo ku Si Amang dibawa balik ka Malangbong. Meureun mun cicing mah bisa meunangkeun urang Cianjur anu puguh-puguh kasép, anak ajengan. Tapi nya kitu geuning kuring bet kapiheulaan nampa lamaran si Kang Dian.


Ayeuna, sagala pangharepan jeung kahayang baheula téh lamur dina tungtung teuteup. Asih nu teu pernah dibeuli carem tilem diranggeum ceudeum. Kecap-kecap nu baheula mapaes haté geus robah jadi tarahalna jalan pitapakéun. Ngemplad handapeun mata poé éréng-éréngan, ngaduruk taneuh, ngaléntab tangkal-tangkal nu salawasna ngarangrangan. Suku ngasruk ngarurud catang ngagerus cucuk alimusa. Luwang. Bimbang lumampah nyorangan. Si cikal dina aisan teu kendat gogoakan nyambat di mana ayana pitulung Gusti Nu Mahasuci


Réngsé, 13 Januari 2011


Bengkel Ngarang Sunda
Carpon : Kiki Pratiwi*

Ti iraha urang anteng sosobatan angin? Boa bakal langgeng salawasna. Teu nanaon da geuning tétéla anjeun anu satia. Satia niiskeun hate. Satia mirengkeun aral subaha. Resep temen langgeng sosobatan jeung anjeun mah, Angin. Teu jiga si Gilang jeung si Redi nu resep heureuy nyabakan harigu budak awéwé. Teu jiga si Amir nu resep noongan rok budak awéwé. Teu jiga si Siska jeung si Lia nu leuwih anteng ulin jeug bonéka Barbie nu rupana jiga jurig.
Boa didieu urang munggaran tepung téh, Angin. Dina jandéla nu haat jadi saksi kasono urang. Kasono nu ngancik saban wanci. Kasono nu boa-boa numuwuhkeun rasa nu teu biasa téa. Bogoh meureun ceuk batur mah.
Angin, dina detik ieu séja nganti anjeun. Bari meureumkeun mata, nyeuseup jero anjeun. Méré hawa seger pikeun bayah, mawa katigin, méré kakuatan. Bari beunta lalaunan, imut leleb ka anjeun. Ukur anjeun.
Na lahunan anjeun urang anteng sosonoan. Hiliwir anjeun teu weleh ngusap-ngusap ieu sirah. Asihing anjeun nu atra karasana. Dina lahunan anjeun urang ngawang-ngawang. Mapay tiap lalambar langit tuluy didinya urang ngukir mangpirang impian sarta manglaksa rusiah urang duaan.
Sanggeus éta, masih dina lahunan anjeun, urang neruskeun lalampahan mapay éndahna katumbiri. Éndah pisan taya papadana. Sarwaning warna.
“Katumbiri téh cukang ka sawarga, tempat ngancikna para pohaci!” ceuk anjeun harita.
Bet asa ku reuwas harita, barang ngadéngé sawarga. Apan sawarga mah tempat imahna indung. Horéng geuning sawarga téh henteu jauh. Boa éta pohaci téh indung nu nepi ka kiwari ukur kalangkang. Hayang pisan tepung jeung indung. Hayang pisan ka sawarga.
“ Upama hayang ka sawarga,” ceuk anjeun harita bari nunjuk kana tungtung katumbiri, “Urang kudu indit heula ka kalanggengan.”
Kalanggengan? Sawatara waktu urang paheneng-heneng. Masih kebek ku kahémeng. Hémeng ku sawarga jeung kalanggengan. Kamari nu haben jadi bangbaluh téh, dimana teuing ari sawarga. Ari ayeuna geus kapanggih horéng geuning bet kudu ngajugjug heula kalanggengan. Ah, dimana teuing ari kalanggengan téh?
“ Apan ari indung mah anu tadi nangkeup geugeut Bapa? Naha kudu ditéangan heula ka sawarga?” Anjeun neuteup bangun leleb naker.
Ah, da éta mah si Tanteu, lain indung. Nu haben molototan, malah sakali mangsa mah sok nyiwit nepi ka geuneuk. Nyeri apan ari diciwit téh.
Remen pisan kapperego si Tanteu keur silih tangkeup jeung Bapa. Bari nginum cai nu bauna kacida. Nu botolna diingkeun sina paburantak. Geus kitu mah duanana indit ka kamer, gagaléongan, tuluy pantona ditutupan, ditulakan. Ukur duaan di jero kamer, Bapa jeung si Tanteu.
Teu jiga indung si Lia jeung si Siska nu saban poé nganteur ka sakola, nu sok ngusapan sirahna lamun ceurik. Teu jiga indung si Gilang jeung si Redi nu saban dahar ngahuapan. Si Tanteu mah apan sok bangun nu ijid ari tepung pamprok ogé.
Kungsi sakali mah nyangka yén indung téh, nya éta Bi Iti. Sasat nu ngarorok ti leuleutik. Nu ngasuh ti leuleutik. Sarua jiga indung si Siska jeung si Lia. Teu béda jeung indung si Gilang ogé si Redi. Agul nu aya harita mah. Tapi naha saréréa bet kalah nyeungseurikeun. Ujug-ujug melengis mangsa Bi Iti wakca lain indumg. Da ceunah indung mah ayeuna aya di sawarga.
Geuleuh jadina téh ka Bi Iti. Padahal mah geus wé ulah wakca balaka nanaon. Sangkan tetep jiga batur, boga indung.
Duh Angin, bet teu wasa nahan nu ngeyembeng dina kongkolak. Tapi anjeun bangun nu surti.
“Nya geus atuh ayeuna mah urang mapay jemplinga peuting wé, yu. Mapag bulan, mapag béntang.”
Ukur bisa unggeuk.
Deui-deui di bulan anjeun méré katigin jeung kakuatan. Anteng dina lahunan anjeun mapay jemplingna peuting. Peuting anu urang.
Samet ayeuna mah boga deui sobat anyar. Bulan jeung béntang. Tapi tetep wé ngan saukur ka anjeun bisa cumarita mah. Ngébréhkeun manglaksa kapegung. Ukur anjeun nu bisa méré hawa nalika ieu bayah geus pinuh ku manglaksa rajawisuna.
Bareng jeung bulan anjeun ngahariring. Ceunah mah dangding kacinta. Ah, angin atra sétraning anjeun, atra asihing anjeun.
Tiap detik tetep nganti anjeun. Meureumkeun mata, nyeuseup jero anjeun. Miharep hawa seger pikeun bayah. Miharep katigin. Miharep kakuatan.
Di jandéla ieu ngungun nganti anjeun, pinuh kaliwung. Geus mangpirang wanci nu dililiwatan. Apan masih kénéh hayang anjog ‘na lahunan anjeun. Kacida simpéna ieu wanci. Kacida eungapna ieu bayah. Dimana téa anjeun téh? Padahal anjeun geus jangji rék marengan néangan indung ka sawarga.
Harita mangsa urang geus sosonoan. Kapireng Bapa nyarita, “Gélo sugan budak téh, ngomong sorangan, seseurian sorangan”
Barang dirérét, si Bapa keur nulak cangkéng bari digaléntoran ku si Tanteu.haté ujug-ujug ngadégdég. Geuleuh pisan nempo si Tanteu harita. Ceurik, jojorowokan beuki motah. Dina tungtung teuteup si Tanteu téh atra Banaspati. Jurig awéwé nu remen didongéngkeun ku Bi Iti.
Bulan, sobat urang téa, nu aya dina keupeulan, harita dialungkeun satakerna. Bulan nu dialungkeun téh nepi kana sirah si Tanteu. Si Tanteu nu haben ngaririwaan téh ayeuna mah baloboran getih.
Hahaha … resep temen nempona. Beureum jiga gulali.
Ah, Angin. Dimana anjeun harita?
***
Angin, dina detik ieu seja nganti anjeun. Bari meureumkeun mata nyoba nyeuseup jero anjeun. Detik ieu butuh hawa pikeun bayah. Butuh katigin,butuh kakuatan. Bari beuta lalaunan, imut leleb ka anjeun. Tapi tétéla, suwung!
Dimana anjeun Angin?
Nu mawa mangpirang hawa bagja. Nu haben mawa katineung ‘na tiap lalambar langit nu pinuh impian urang, ‘na katumbiri, ‘na bulan jeung béntang.
Angin di ieu karangkéng, masih anteng nyipta anjeun. Nganti ka kalanggengan.


* Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah UPI Bandung, alumni Béngkél ngarang Basa Sunda-YPK
Bengkel Ngarang Sunda
Carpon Anggi Novia Dewi

Di antara gerung mesin patalimarga, kuring nyamunikeun wirahma kemba. Beuki lila wirahmana beuki awor. Gerung. Gerung. Gerung.
Geus ampir tilu taun, gerung mesin ieu milu maturan léngkah kuring. Gerung mesin silung. Gerung mesin nu ngageterkeun satulang sandi. Gerung mesin nu ngagolakkeun embun-embunan. Gerung mesin nu ngagelebugkeun angin kana puhu ceuli. Gerung mesin nu muterkeun hawa bau késang campur parpum murahan, séséléké kana irung. Gerung silung nu awor jeung jentréng gitar. Gerung. Gerung. Gerung.
Dina jok-jok nu ieu, salila kurang leuwih sajam kuring nyawang butbetna jalan ka hilir ka girangkeun. Butbetna patalimarga. Butbetna udagan séwang-séwangan.
Dina tihang-tihang nu ieu, sakur beusi nu nulangan, karahaan. Kokotorna ngadilen, ngahiji jeung tapak-tapak mangsa. Tapak-tapak jalma lawas. Tapak-tapak albeum kahirupan nu méh pias..
Bihari, basa kuring masih mikir yén panonpoé téh lampu raksasa nu digantungkeun ku saha boa, basa ku ema diajak tumpak délman ka pasar alun-alun, apan upama ningali beus téh sok jorojoy hayang nyobaan tumpak. Anjeucleung dina jok beus. Dina haté téh kajeun beus butut gé. Hayang ngasaan tumpak beus ka dayeuhkeun.
Bihari, basa kuring masih mikir yén awan téh dijieun tina kapas nu diapung-apungkeun, basa ema masih mépéndé ku Pupuh Asmarandana, mun ujang nyiar pangarti terus sakola ka kota...beuki jorojoy hayang geura sakola ka dayeuh, hayang geura tumpak beus sing lila. Dina alam ciciptan, kuring anjeucleung dina beus asa bérégégéh.
Bihari, basa kuring masih mikir yén pulas biru atawa kulawu di langit téh aya nu ngacét, kuring sok hayang nginjeum pulas biruna. Rék dipulaskeun kana gambar beus dina alam ciciptan.
Kaparengkeun tinekanan, gawé di dayeuh. Malah nepi ka kiwari, umur ampir saperlima abad, beus butut nu kungsi digambarkeun dina alam ciciptan téh ngawujud tur milu maturan unggal léngkah kuring ka pagawéan. Gerung...gerung...gerung...! Tah sorana nu kungsi kapireng bihari téh!
Tina kaca-kaca nu ieu, sihoréng jalan beuki butbat ti suklakna ti siklukna. Beuki pungkal-péngkol. Beuki rarumpil. Udagan beuki rosa. Mesin patalimarga beuki ngagerung. Beuki metet. Beuki silipépéd. Beuki tingdarius. Beuki hayang paheula-heula nepi.
Tina kaca-kaca nu ieu, sihoréng albeum kahirupan nu méh pias beuki marojéngja. Nyawang padagang asongan, nu keur ngelém, nu anteng ngantel-ngantelkeun étana kana imbit batur, komo sabangsaning copét mah. Teu purun ngahongkeun, sab péso balati miheulaan ngagurilap nojo panon.
Tina angin-angin nu nebak kana puhu ceuli, kuring bisa ngadéngé sora mesin jeung klakson nu ditéma ku wirahma nayaga basajan ti sisi parapatan, pating patémbalan. Silih kékéak, pating kocéak.
Gerung...gerung...gerung!
Beureum, konéng, héjo, ngomando.
Mirengeuh gerung mesin silung, nu ngageterkeun sukma yén hirup téh kudu hojah. Kudu aya ngundakna. Mun poé ieu tumpak beus butut, poé isuk kudu tumpak beus alus komo pagéto mah kudu tumpak kandaraan sorangan. Keun baé motor butut gé. Komo mun bisa bari ngaboncéng awéwé. Kacipta sugemana!
Rék mereketkeun engké mah. Rék ngaluas-luas manéh. Rék siga beus nu ieu, nu bisa nyalip ti kénca-katuhu. Kajeun dadas saeutik mah.
Mun jadi poé ieu meunang sungapan keur mayar DPna, motor Si Jépri batur sakontrakan, rék dibeuli. Jalma keur rieut ku duit kitu, diasongan duit saratus rébuan lima lambar gé moal burung atoheun. Kapépéd cenah keur nambahan biaya ngaaborsi kandungan kabogohna. Komo basa kamari geus datang deui datang deui ka kamer kuring nginginjeum duit. Geus kapépéd pisan cenah, sieun kabogohna kaburu katohyan ku indung bapana. Keun baé motor ku manéh paké, DPna sajuta. Gurat katalimbeng Si Jépri masih écés.
Anjog ka tempat pagawéan, gerung silung ngalélécé, “wani moal?” ngagalindeng sawirahma jeung ratug jantung. Unggal tiktekna jarum jam, beuki asa dijujurung sangkan ludeung. Pikiran pagaliwota, napsu ngaberung. Gerung...gerung...gerung! siga sora mesin silung.
Keun urang tungguan nepi ka beurang. Nepi ka nu meuli metet. Pahibut. Si Dési, kasir anyar keur riweuh, mangka Si Bos euweuh, ngan aya anakna. Lah budak satepak ieuh! Jaba keur resep nyoo léptop anyar. Kamari gé, sapoé jeput ngahénén wé di kamer lanté luhur.
Kira-kira tabuh sabelas, kaayaan percis siga ciciptan, nu meuli metet. Si Dési nitah Si Jamal mantuan ngitung duit nu meuli jeung keur pamulangan. Ari polah Si Desi, can pati apal bener kana ngaran jeung rupa pagawé. Masih sok pahili waé nyebut téh. Meureun ceuk manéhna mah sarupa karuleuheuna. Jaba antara kasir jeung tempat neundeun duit téh dikacaan hideung sangkan teu kaciri duit tina laci ti luar, ti dituna mah. Beuki pilancareun maksud téh.
Si Jamal mikeun daptar barang balanjaan ka gudang, kuring nyelang ka tukangeun Si Dési. Gep duit sagepok ti Si Dési.
“Pangnukeurankeun kana nu sapuluhan!” ceuk manéhna bari tonggoy deui ngétang daptar balanjaan nu meuli.
Laci duit ku kuring dibuka, bréh téh duit ti nu beureum jeugjreug nepi ka nu récéhan. Duit lima puluh rébuan nu sagepok diitung, “sok geura cokot!” ceuk hiji sora.
Siga tilu poé katompérnakeun, ratug jantung beuki tutunggulan, leungeun ngadadak tiis, duit anu sagepok diteundeun kana jajaranana, “gening teu wani?” “lah engké pas anu saratus rébuan ngarah mun disakuan gé teu ngajendol teuing.”
Kuring ngétang duit sapuluhan sajumlah jeung duit nu tadi ditukeurkeun ku Si Dési. Song ka manéhna. “Yeuh, ku lima puluhan!” ceuk manéhna nukeurkeun deui duit saratus rébuan. Ku asa dibéré jalan. Diétang téh aya tujuh lambar, sup dua lambar kana laci, nu lima lambar diasupkeun kana saku. Nyokot duit anu lima puluhan mah sajumlaheun duit anu ditukeurkeun. Song ka Si Dési duit lima puluhan téh.
Aman lah...kuring ngupahan ratug jantung sorangan. Moal nyangka ka kuring dina leungitna gé. Pasti ka Si Jamal atawa ka Si Dési. Paling gé Si Dési dituduh salah ngitung duit kétang. Da dipahing pisan mun aya Si Bos mah pagawé pahibut jeung kasir ngaladangan téh.
Si Jamal asup, kuring ka gudang deui bari mawa daptar barang balanjaan. Geus di gudang mah tuluy nguliwek heula ka juru, bes duit nu tadi diteundeun kana kantong. Pupuh Asmarandana ti ema masih ngagalingdeng...sing jadi jalma rancagé...bener pinter bari séhat...
Tabuh lima pagawé geus baralik, mungpung euweuh Si Bos, balik soré kénéh. Kari Si Dési, rék ngitung heula pemasukan jeung pengeluaran cenah. Abong-abong pagawé anyar hayang kapaké ku dunungan, hayang sagala pagawéan réngsé saharita bari alus. Keun wé ah...
Leumpang asa hampang, duit keur ngaDPan motor Si Jépri geus aya. Kacipta isuk mah geus boga motor. Ngan rék dipaké pelesir mun poé libur jeung balik ka lembur, sageuy mun ema teu atoheun. Moal waka dipaké ka tempat pagawéan bisi Si Bos curigaeun. Ké mun geus aya kana sabulan, kakara rék dipaké ka pagawéan. Gerung...gerung...gerung! tah sora motor kuring!
Anjog ka parapatan langit ceudeum. Paralak girimis. Beuki lila beuki badag. Sora séahna pataréma jeung patalimarga. Teu lila gé beus nu biasa mawa kuring, ngaliwat. Kalacat naék. Teu kabagéan tempat diuk. Sanajan awak kadedempét, irung kacocokan ku bau kélék, sajajalan haté bungangang. Ninggali anu keur tumpak motor téh ayeuna mah teu panas teuing, isuk gé kuring boga! Hujan lantis maseuhan unggal péngkolan. “Kiri!” ceuk kuring ka kondéktur. Jut turun. Saléngkah, dua léngkah, tilu léngkah, haté ngarandeg. Meuntas jalan, motor nu keur mangprung teu katingali datangna. Nabrak awak, nigas sukma. Tidiiiddd! Bruuuk!
Handapeun cihujan nu nepakan awak, getih kuring maturan cileuncang nu nguyumbang tengahing jalan. 

Mujahidin, 12 Pebruari 2011
Kahatur Évi
Bengkel Ngarang Sunda
ku Anggi Novia Dewi*
 
Sangkan pangajaran basa jeung Sastra Sunda mingkin ngirut keur peserta didik (pamilon atikan), bahan pangajaran bisa diarahkeun sangkan luyu jeung dunyana. Bahan pangajaran nu raket jeung dunya maranéhna, nu sakirana ngahudang minatna, nu sakirana keur réa diadurényomkeun ku maranéhna.
Misalna nalika ngajar tingkat SMA satata, guru kudu parigel dina milih jeung milah bahan pangajaran nu merenah keur pamilon atikan nu luyu jeung karakterna. Ilaharna tingkatan umur pamilon atikan tingkat SMA satata aya di antara umur 15 nepi ka 18 taun.
Nurutkeun pancén kamekaran psikologi atikan, apan umur sakitu téh keur aya dia fase rumaja. Keur meumeujeuhna néangan jadi diri, néangan picontoeun, jeung mimiti aya sir ka lawan jinisna. Atuh dina mangsa rumaja nu siga kieu, pamilon atikan téh hayang katingali yén dirina téh aya (exist). Salian ti éta, karakter umur sakitu keur meumeujeuhna resep kana konsép basa nu ceuk pamanggihna ahéng. Salaku guru, munasabah urang kudu bisa surti kana karakter umur nu ieu.
Panulis kungsi nyieun modul pangajaran basa jeung sastra Sunda kelas X jeung XI ku sorangan (pon kitu deui jeung modalna, modal sorangan). Gugon kana Standar Kompeténsi jeung Kompeténsi Dasar (SKKD), tuluy nyieun silabus nu diluyukeun jeung kondisi psikologis turta karakter rumaja. Bahan bacaanana nulis sorangan, diluyukeun jeung kamampuh panulis.
Dina SKKD kelas X, aya matéri perkara maca carpon. Geus dirarancang saméméhna, carpon keur pamilon atikan umur kelas X téh merenahna ngeunaan téma rumaja anu salawasna kawengku ku soal cinta. Ceuk pamanggih, umur pamilon atikan kelas sakitu téh mun dibabasankeun mah nincak kana balég tampélé atawa galak sinongnong.
Nurutkeun Kamus Umum Basa Sunda ti LBSS, babasan balég tampélé miboga harti mangkat begér, wani ditukangeun, ari di hareupeun éra kénéh. Dilarapkeun keur awéwé balég tampélé mah. Ari keur lalakina aya babasan galak sinongnong. Nurutkeun kamus nu sarua, Galak sinongnong hartina mimiti aya sir ka awéwé, tapi can wani adu hareupan (bujang). Dina keterangan éta, bisa dicindekkeun yén babasan balég tampélé jeung babasan galak sinongnong téh mibanda harti nu sarua, ngan béda dina ngalarapkeunana.
Sanggeus dibeuweung diutahkeun, jejer carpon téh Balég Tampélé. Siga biasa diréka basa jeung sastrana sina luyu jeung basa ogé sastra rumaja. Paralun lain maksud pikeun ngawates-wates. Basa jeung sastra Sunda mibanda ajén linuhung nu ajég mandiri. Taya lian, iwal ti sangkan tujuan pangajaran kahontal. Pamilon atikan ngarasa resep kana pangajaran basa jeun sastra Sunda. Sabab basa jeung sastrana babari dipikaharti ku maranéhna.
Diéntépseureuhkeun kecap per kecapna. Diperenahkeun suasanana. Digambarkeun tokoh jeung pasipatanana sina keuna kana mamarasna. Dina éta carpon téh dicaritakeun tokoh rumaja saumur maranéhna nu sipatna gugon kana harti babasan balég tampélé. Tokoh utamana wanoja umur SMA satata, kelas X. Manéhna boga haté kadua leutik ka lanceuk tingkatna di sakola.
Dicaritakeun téh sangkan maranéhna bisa nyaho nu kumaha ari babasan balég tampélé téh. Ari mangsana di imah rék indit ka sakola, hayang geura-geura panggih. Dangdan ogé béak karep. Seuri, ngomong, jeung cara leumpang, diperenah-perenah sangkan teu ngisinkeun mun panggih. Ana geus pajonghok mah di sakola, teu lemek-lemek acan. Malah éra hayang buru-buru asup ka kelas. Cindekna carpon dina modul nu dirarancang téh réngsé.
Keur évaluasi, disusun kalimah patalékan pikeun neuleuman wacana carpon. Di antarana aya patalékan samodél kieu, naha hidep ngarasa aya hubunganana antara eusi carpon Balég Tampélé jeung kahirupan hidep ayeuna?
Sanggeus diajarkeun ka pamilon atikan, jawaban tina éta patalékan téh, (sampel aya kana 90 pamilon atikan) 75 persén leuwih jawabanana nyebutkeun henteu aya hubunganana. Sésana nyebutkeun aya. Ditanya harita kénéh naha nyebutkeun teu aya hubunganana. Kieu cenah jawabanana téh, “Ya kalo udah ketemu mah, ketemu aja, Bu. Langsung jalan, kenapa malu-malu?” Beu, manawi téh babasan balég tampélé jeung galak sinongnong masih matut dina psikologis rumaja kiwari. Ana pék téh!
Beuki dieu, beuki kaharti jawabana téh. Apan geus jadi “pemandangan” nu lumrah nalika aya budak awéwé diboncéng kana motor ku budak lalakina, rék indit atawa balik sakola. Leuheung mun budak awéwéna teu montél mah. Da ieu mah teu sirikna rapet.
Munasabah, tina hasil panalungtikan nu teu kahaja téh, urang bisa maluruh kondisi rumaja ayeuna. Pancén guru téh mingkin bangga geuning. Apan urang téh lain ngan saukur kapapancénan ngajar (méré élmu) tapi ogé kapapancénan pikeun ngatik ngadidik. Ngadidik tina nu asalna kurang merenah jadi merenah, tina nu asalna salah jadi bener, tina nu asalna goréng jadi alus, tina nu asalna teu nyaho jadi nyaho.
Naon atuh nu kudu dilakukeun ku guru basa jeung sastra Sunda? Loba hal nu bisa dilakukeun. Ti mimiti pendekatan ka pamilon atikan sacara personal, sangkan ari geus deukeut mah babari ngahudangkeunana. Atawa bisa jadi, ngaliwatan pangajaran Basa jeung sastra Sunda. Misalna salian ti ngawanohkeun kecap déngkak téh, guru bisa nyelipkeun pangajaan étika jeung tatakrama nurutkeun budaya Sunda. Naha istri tiasa dungkak-déngkak? Komo dipayuneun pameget mah. Komo deui pami nuju tumpak motor sareng pameget mah. Awon katingalna. Kitu ceuk paribasana. Komo upamana sabari ngadungakeun sangkan sina saroléh, calageur, balageur, barener, palinter mah.
Téknis ngageuingna mah tinangtu loba pisan. Guru kudu parigel dina cara ngakomunikasikeunana. Lalaunan tapi ku sering mah, cikaracak ninggang batu laun-laun jadi legok apan. Sangkan anu rék digeuingkeun téh teu ngarasa dihulag atawa dicarék tapi ngarasa sadar sorangan. Tuluy jorojoy tina dirina hayang ngarobah lampahna. Mugia tinekanan!
Mujahidin, 8 Maret 2011

*Guru Bs. Sunda SMK Pajajaran 2 Bandung,
Guru Bimbel Rexa Prestise Bandung,
Guru MD Mujahidin Bandung.
Pamilon Béngkél Kapangarangan Basa Sunda-YPK
.